Η παρακολούθηση της συμμόρφωσης με τα θεμελιώδη δικαιώματα στο πλαίσιο κρατικών δραστηριοτήτων που διεξάγονται στα σύνορα ή κοντά σε αυτά αποτελεί βασικό εργαλείο προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Ένα αποτελεσματικό και ανεξάρτητο σύστημα παρακολούθησης της τήρησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων λειτουργεί προληπτικά, καθώς μειώνει τον κίνδυνο παραβιάσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Αυξάνει επίσης την προστασία των θυμάτων παραβιάσεων, ενισχύοντας την εφαρμογή ήδη υφιστάμενων εγγυήσεων θεμελιωδών δικαιωμάτων και παρέχοντας εξειδικευμένες συμβουλές όταν χρειάζεται. Υποστηρίζει επίσης τις εθνικές έρευνες καταγγελιών εις βάρος δημόσιων αρχών, παρέχοντας αντικειμενικές, τεκμηριωμένες και αμερόληπτες αναλύσεις και εκθέσεις. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η διαφάνεια και η λογοδοσία και, συνεπώς, αυξάνεται η εμπιστοσύνη στις δημόσιες αρχές.
Το άρθρο 10 του κανονισμού για τον έλεγχο διαλογής [κανονισμός (ΕΕ) 2024/1356] και το άρθρο 43 παράγραφος 4 του κανονισμού για τη διαδικασία ασύλου [κανονισμός (ΕΕ) 2024/1348] απαιτούν από τα κράτη μέλη να προβλέπουν την ύπαρξη ανεξάρτητου μηχανισμού για την παρακολούθηση της τήρησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων κατά τον έλεγχο διαλογής των νεοαφιχθέντων και κατά την αξιολόγηση αιτήσεων ασύλου στα εξωτερικά σύνορα. Θα τεθούν σε ισχύ στα μέσα του 2026 και οι βασικές διατάξεις τους παρουσιάζονται εντός πλαισίου στις επόμενες σελίδες.
Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) συνέταξε την παρούσα καθοδήγηση όπως απαιτείται από το άρθρο 10 παράγραφος 2 του κανονισμού για τον έλεγχο διαλογής.